نگاهی به ترجمۀ فارسی قطب‌الدین شیرازی از اصول اقلیدس

کتاب اصول اقلیدس، که گاهی آن را به نام مؤلفش «کتاب اقلیدس» نیز می‌نامند و در تألیفات ریاضی دورۀ اسلامی آن را به علت شهرت فراوانش کتاب اصول نیز خوانده‌اند، از منابع مهم ریاضیات دورۀ اسلامی بوده است. در این مقاله، پس از بررسی تاریخ ترجمۀ این اثر به زبان عربی و تحریر خواجه نصیرالدین طوسی از آن، برخی از ویژگی‌های این تحریر، از راه مقایسۀ آن با ترجمۀ اسحاق بن حنین، خواهد آمد. سپس با مقایسۀ بخش‌هایی از فن اول از جملۀ چهارم درة التاج قطب‌الدین شیرازی با ترجمۀ عربی اسحاق بن حنین و تحریر خواجه نصیرالدین طوسی، نشان داده می‌شود که اثر قطب‌الدین در واقع ترجمۀ فارسی تحریر اصول طوسی است، هرچند برخی تفاوت‌ها میان این دو اثر وجود دارد. در بخش پایانی مقاله یکی از این تفاوت‌ها بررسی می‌شود و آن شکلی واحد است که قطب‌الدین از تلفیق شکل‌های چهل و هشت قضیۀ مقالۀ اول اصول اقلیدس، ترسیم کرده است.